همزمان با اعلام شدن قرن خیام در مجامع علمی و فرهنگی، راپورت غم انگیز مخبر اطلاعات از وضعیت مقبره حکیم عمرخیام در نیشابور که در۷خرداد۱۳۰۷ درجریده اطلاعات به چاپ رسید دل هردردمند ایرانی را به درد آورد.
در این راپورت آمده است : وضعیت قبراین بزرگوار امروزه طوری ست که حقیقتا شرح جزئیات آن باعث تاثرخاطرهرایرانی ذی حس مخصوصا علاقمندان به ادبیات و معارف میگردد.
مقبره این شخص بزرگ در قرنی که معروف به قرن خیام است و درتمام ممالک متمدنه نام این شخص نقل تمام محافل ادبی و اجتماعیست،عبارتندازیک اطاق سه ذرع در پنج ذرع که جلوی آن سه دهانه درگاه بزرگ داردولی درندارد. درون این اطاق فقط با خشت خام یک نمای قبربه بلندی سه چهارم یک ذرع و به عرض یک ذرع وچهاریک وطول دوذرع ونیم ساخته شده است که درچند سال قبل توسط حضرت والا شاهزاده افسر نماینده محترم سبزوار این اطاق تعمیر و سفیدکاری شده است. زینت این مقبره به عوض این که اشعارآن بزرگوار را با آب طلاروی کاغذهای قیمتی نوشته و با قاب های اعلاءبه دیوارآن آویزان نمایندوجلب نظر نظار را بنمایندویا آنکه اقلا یکی دو تصویر از خودخیام در این اتاق بگذارند، میدانید چیست؟ اشکال مختلف حسین کُردبا آن سبیلها و آن خنجرآبدار در دست و اشعاری چون «خط نوشتم تابماند یادگار» و یا «نوشتم بر در و دیوارخانه» ویا «به یادگار نوشتم خطی به دلتنگی» و سایر علائم وآثاری که اغلب در و دیوارها مرسوم ما ملت است.
باری پیش از این تصور میکنم جسارت است راجع به قبریک نفر شاعر معروف دنیا چیزی نوشت وتوضیح و تشریح کرد ودرعوض از مدیر روشنضمیر اطلاعات استدعا و تقاضا میکنم علاوه بر نشر این مختصر مقاله در صفحه اول نیز درباره این موضوع مرقوم بفرمایید که انشاالله مورد توجه اولیای امورامروزه که تمام هم شان مصروف بر آبادی وعمران این آب وخاک است، بشود و بزودی اقدام موثری در تعمیر این مقبره، بلکه تغییر فرم آن بنمایند.
اولین سازنده مقبره خیام
این تصویرانتشاریافته ازشاهزاده محمدهاشم میرزا (متولد۱۴دی ۱۲۵۸ سبزوار درگذشته ۱۸ شهریور۱۳۱۹ تهران)، ملقب به شیخالرئیس و متخلص به افسر، ادیب، شاعرو نمایندهٔ سبزوار در ادوار دوم تا نهم مجلس شورای ملی بوده است که میگویند کلمه« آموزشگاه» را او ابداع و وارد زبانفارسی کرد. اوکه ملقب به «شاهزاده افسر» نیز بود باعث و بانی اصلی ساخت اولین بنای مقبره خیام بود.
او در زادگاهخود، سبزوار، بهکسبدانشهای مقدماتی منطق، معانی و بیان، بدیع و ریاضیات پرداخت. بخشی از مقدماتعلمرا نزد پدرشکهدیپلمه دارالفنونو آشنا بهزبانفرانسهو فنتلگرافبود، فرا گرفت. منطقو کلامرا در محضر حاج میرزا حسن حکیم، شاگرد و داماد حاجی ملاهادی سبزواری، ریاضی و فلسفهرا در خدمتمحمد اسماعیل افتخارالحکما و فقه و اصولرا نزد حاجی میرزا حسین مجتهد سبزواری آموخت. نیای مادریش محمد هاشم، متخلصبهجناب، از جملهشاگردانحاجی ملاهادی سبزواری به شمار میرفت.
محمد هاشمافسر از پیشگامان مبارزهبا استبداد قاجار بود و بههمین سببدر ۱۲۸۱ شمسی/
۱۹۰۲ میلادی از سبزوار بهمشهد تبعید شد و پساز ۴ ماهاز این شهر رختبهنیشابور کشید. افسر چندی در زمره آزادیخواهان فرقه دمکراتبود. در ۱۳۲۸ قمری بهدنبالواقعه بهتوپبستنمجلسبهامر محمد علی شاهافسر از سوی مردمسبزوار بهنمایندگی دوره دوممجلسشورای ملی برگزیده شد و در ۱۳۳۲ قمری در دوره سوماز نیشابور و در دوره چهارماز طرفمردممشهد و از دوره پنجم تا نهم از سبزوار بهمجلسشورا راهیافت. او در ادوار نمایندگی غالباً نیابت ریاست مجلس را داشت.
سازنده آرامگاه نوین خیام
مهندسهوشنگسیحون سازنده بنای ماندگار آرامگاه حکیم عمرخیام بود. آرامگاه جدید خیام در نیشابوردراسفندسال۱۳۴۱ توسط او طراحی و ساخته و به پایان رسیدو در روز ۱۲ فروردینماه سال ۱۳۴۲ افتتاح شد. همزمان با افتتاح آرامگاه خیام، آرامگاه نادرشاه افشار در طوس نیز که آن هم توسط سیحون طراحی شده بود، افتتاح گردید.
می گویندآرامگاه حکیم عمر خیام در طول تاریخ چندین بار جابجا شده است. در ابتدا، خیام در گورستان حیره نیشابور و در نزدیکی امامزاده محمد محروق دفن شده بود. با گذشت زمان، این محل به ویرانهای تبدیل شد. در اواخر دهه ۱۳۳۰ هجری شمسی، مهندس هوشنگ سیحون مأمور طراحی و ساخت آرامگاه جدید خیام شد. به دلیل نزدیکی محل اولیه قبر به امامزاده، سیحون پیشنهاد داد که آرامگاه جدید در محلی مستقل و همراستا با مسیر منتهی به باغ عطار ساخته شود. به این ترتیب، طی تشریفاتی استخوانهای خیام از محل اولیه به آرامگاه جدید منتقل شد.
عبارت«گور به گورشدن» درباره خیام را خود مهندس سیحون به شوخی به کار میبرد. زمانی که به هوشنگ سیحون ماموریت داده میشود تا طرحی برای آرامگاه خیام تهیه کند او در گزارشش مینویسد: قبر خیام در مجاورت بنای یاد بود امامزاده محروق قرار دارد و احداث بنایی در این فاصله هم ارزش بنای آرامگاه امامزاده را کم میکند و هم محدودیتهای زیادی را بر طرح آرامگاه جدید خیام اعمال میکند. پس پیشنهاد داد تا محوری عمود بر محور ایوان اصلی امام زاده محروق در باغ ایجاد شود که هم راستا با مسیری است که به باغ عطار منتهی می شود و از این طریق استقلال دو بنا حفظ خواهد شد. پس استخوان های موجود در قبرخیام را ازمحل قبلی به ارامگاه فعلی منتقل کردند.که تصاویر آنرا ملاحظه میفرمایید.
شما چه نظری دارید؟